Blogs

Gezichtsherkenning: efficiënte high-tech toepassing of het begin van een surveillancemaatschappij?

19 november 2021 /
Leestijd: 6 minuten

Betalen met uw gezicht in het openbaar vervoer of in de supermarkt? Of uw gezicht laten zien als identificatiemiddel in plaats van uw ID-kaart of paspoort voor toegang tot een festival? Het is misschien al dichterbij dan u denkt. Zo kunnen inwoners van Moskou sinds kort hun metrorit betalen met hun gezicht door middel van de app Face Pay1 Iedereen die de app downloadt en koppelt aan zijn bankpas kan de toegangspoortjes van de metrostations, die allemaal zijn uitgerust met gezichtsherkenningscamera’s, met het laten zien van zijn gezicht laten openen. In China wordt met gebruik van camera’s met gezichtsherkenning het gedrag van burgers al nauwkeurig in kaart gebracht. Burgers kunnen op basis van hun gedrag punten verliezen of verdienen en zo op eventuele overtredingen gewezen worden.2

Deze scenario’s zijn in Nederland momenteel ondenkbaar, maar niet per se buiten handbereik. Zo hebben verschillende evenementen in Limburg dit jaar al gezichtsherkenning als identificatiemiddel bij de ingang gebruikt en zijn festivals steeds meer geïnteresseerd in het toepassen van gezichtsherkenningstechnieken.3 De gezichtsscans die gemaakt worden kunnen worden gekoppeld aan de corona QR-codes waardoor bezoekers veel sneller binnengelaten kunnen worden.4 Dit klinkt wellicht handig en efficiënt, maar toch heeft de Autoriteit Persoonsgegevens (hierna: AP) al in oktober 2020 een waarschuwing uitbracht met de dringende boodschap op te passen met het gebruiken van camera’s met gezichtsherkenning.5 Toch blijven nieuwe mogelijke toepassingen met gezichtsherkenning bedrijven, sectoren en andere partijen aantrekken.6 Dit heeft in oktober en november van dit jaar dan ook geleid tot Kamervragen over het gebruik van gezichtsherkenningstechnologie. Deze toch wel relevante vragen zijn tot op heden nog niet beantwoord, terwijl tegelijkertijd de toepassingsmogelijkheden van gezichtsherkenning zich blijven uitbreiden.

De vraag rijst nu of gezichtsherkenning in Nederland en de rest van Europa echt zal doorbreken of dat deze ontwikkelingen tot een halt zullen worden geroepen. Dit met het oog op het groeiende besef van de mogelijke privacyrisico’s die steeds groter worden en de strenge gegevensbeschermingsregels die hoofdzakelijk zijn neergelegd in de Algemene Verordening Gegevensbescherming (hierna: AVG). In dit blog zal enerzijds worden besproken wat gezichtsherkenning precies is en waarvoor het al dan niet kan worden toegepast. Anderzijds zal worden toegelicht welke privacyrisico’s gezichtsherkenningstechnieken met zich meebrengen en wat de huidige privacyregels en toezichthouders zeggen over de toelaatbaarheid van het gebruik dergelijke technieken.

Wat is gezichtsherkenning en hoe kan het worden toegepast?

Met gezichtsherkenning is het mogelijk om de identiteit van personen te achterhalen of te controleren aan de hand van hun gezicht. Er zijn verschillende vormen van biometrische beveiliging, en gezichtsherkenning is daar één van. Bij andere bekende voorbeelden van biometrische beveiliging valt te denken aan spraakherkenning, vingerafdrukherkenning en een oognetvlies- of irisscan.7 Net als een vingerafdruk is ieder gezicht uniek. De software achter gezichtsherkenning maakt het mogelijk de vorm van een gezicht in een camerabeeld te herkennen en te bepalen wat de positie en afstand is tussen de ogen, de mond en de neus. Specifieke kenmerken van het gezicht kunnen zo gemarkeerd worden.8

Gezichtsherkenningstechnologie wordt momenteel met name gebruikt met oog op opsporing en beveiliging door overheden, maar de belangstelling vanuit andere sectoren wordt steeds groter. Een voorbeeld hiervan is de gezichtsherkenningstechnologie waarmee u uw iPhone kunt ontgrendelen. Daarnaast hebben gezichtsherkenningstechnieken in de maatschappij al verschillende toepassingen. Denk bijvoorbeeld aan de camera’s met gezichtsherkenning op Schiphol of rondom de Johan Cruijff Arena.9

Gezichtsherkenning kan echter veel verder gaan dan de hiervoor genoemde voorbeelden. De mogelijkheden lijken eindeloos. Zo kan gezichtsherkenningstechnologie bijvoorbeeld worden ingezet…

  • Bij het identificeren van winkeldieven om winkeldiefstal te verminderen;
  • Bij het verbeteren van winkelervaringen met behulp van ‘face pay’-technologie om lange rijen bij kassa’s over te slaan;
  • Bij biometrisch online bankieren;
  • Voor marketing- en reclamedoeleinden door gezichtsuitdrukkingen te analyseren en het aanbod van advertenties daarop aan te passen;
  • In de gezondheidszorg, bijvoorbeeld door middel van de app AiCure, waarin gezichtsherkenning wordt toegepast om ervoor te zorgen dat mensen hun medicijnen innemen; 
  • Bij het controleren van de aanwezigheid van studenten of medewerkers (in China wordt dit bijvoorbeeld door enkele onderwijsinstellingen al ingezet om te zorgen dat studenten niet spijbelen);
  • Bij het herkennen van autobestuurders zodat een autosleutel overbodig wordt; en
  • Door gokinstellingen om hun klanten beter te beschermen tegen gokverslavingen.10

Is gezichtsherkenning toegestaan door de privacywetgeving?

Door het European Data Protection Board (hierna: het EDPB) waren door het toenemende gebruik van gezichtsherkenning al richtsnoeren opgesteld inzake de verwerking van persoonsgegevens door middel van videoapparatuur.11 Hierin werd met name benadrukt dat de gevolgen voor gegevensbescherming door het intensieve gebruik van videoapparatuur zodanig verstrekkend zijn dat de AVG en haar beginselen te allen tijde zorgvuldig in acht moeten worden genomen en dat videobewaking niet per definitie noodzakelijk is als er andere middelen zijn om het beoogde doel te bereiken. Het EDPB waarschuwde zelfs al voor het “risico op een cultuuromslag die leidt tot de algemene aanvaarding van een gebrek aan privacy”.12

In maart 2020 is er een onderzoek gedaan waarmee in kaart is gebracht wat de juridische middelen waren om gezichtsherkenningstechnologie te reguleren. Hierin kwam naar voren dat in Nederland gezichtsherkenning nog niet op grote schaal wordt toegepast, maar dat het aannemelijk is dat dit in de nabije toekomst verandert en dat gezichtsherkenningstoepassingen op grote schaal beschikbaar worden voor zowel bedrijven als burgers. Momenteel zitten bedrijven nog in de experimentele fase en hebben zelf ook aangegeven hier bewust terughoudend in te zijn. Dit heeft voor een groot deel te maken met het groeiende bewustzijn van de ernstige privacyinbreuken die met gezichtsherkenning gepaard kunnen gaan en de vraag of het gebruiken van dergelijke technologie met gezichtsherkenning juridisch wel is toegestaan.

Zoals hierboven reeds benoemd, waarschuwde ook de AP in oktober 2020 al voor het inzetten van camera’s met gezichtsherkenning. In deze waarschuwing werd met klem vooropgesteld dat gezichtsherkenning een zwaar middel is en dat het inzetten van dergelijke middelen niet zomaar is toegestaan. Camera’s met gezichtsherkenning verwerken biometrische gegevens en de AVG stelt strenge voorwaarden aan de verwerking hiervan. Op grond van artikel 9 AVG is er namelijk sprake van bijzondere persoonsgegevens als ze worden gebruikt om iemand te identificeren. Daarom is het in beginsel verboden om deze bijzondere persoonsgegevens te verwerken. Op dit verwerkingsverbod op biometrische gegevens bestaan twee uitzonderingen: wanneer uitdrukkelijk toestemming is verleend en wanneer gezichtsherkenning wordt ingezet voor beveiligings- of authenticatiedoeleinden. Laatstgenoemde voorwaarde gaat echter slechts op wanneer hiermee een zwaarwegend algemeen belang gediend wordt, bijvoorbeeld de beveiliging van een kerncentrale. De beveiliging van een winkel valt hiermee dus niet te vergelijken. Volgens de AP mogen gezichtsherkenningssystemen dus alleen ingezet worden wanneer dat écht nodig is. Eerst moet gekeken worden naar mogelijkheden om hetzelfde doel met minder ingrijpende middelen te bereiken. In veel gevallen volstaan camera’s zonder gezichtsherkenning ook.

Inmiddels ligt een wetsvoorstel van de Europese Commissie over artificiële intelligentie op tafel die het mogelijk zou moeten maken voor overheden om gezichtsherkenningstechnieken te gebruiken om criminaliteit te voorkomen en te bestrijden.13 In een reactie op dit voorstel pleiten de EDPB en de European Data Protection Supervisor (de EDPS) voor een verbod op gezichtsherkenning en andere real time biometrie in de openbare ruimte.14 Zij achten de risico’s van gezichtsherkenning en vergelijkbare technieken simpelweg te groot om dit toe te staan. Een camera met gezichtsherkenning ziet niet alleen wat je doet, maar weet meteen wie je bent. Om af te sluiten met de woorden van Aleid Wolfsen, voorzitter van de AP en vicevoorzitter van de EDPB: “Elke camera met gezichtsherkenning die we ophangen op straat, in het park, de trein of de bus, is een stap dichter bij een surveillancemaatschappij. Een maatschappij waarin je nooit meer ongedwongen over straat loopt”. De vraag die dus steeds meer naar de voorgrond lijkt te treden, is of de maatschappij dit wel moet willen. Gezichtsherkenning is misschien handig, maar hebben we het ook nodig?

Tot slot

Zit u met een privacyvraagstuk waar u het antwoord niet op weet? Voor gratis advies kunt u altijd contact met ons opnemen via het vragenformulier op de website!

  1. ‘Inwoners Moskou huiverig voor nieuw gluursysteem in metrostation: betalen met je gezicht’, 19 oktober 2021, ad.nl.
  2. ‘Hoe gezichtsherkenning zowel voor als tegen onze privacy kan werken’, 20 oktober 2021, winmagpro.nl.
  3. ‘Gezichtsherkenning als identificatiemiddel naast de coronacheck om een festival binnen te komen’, 25 oktober 2021, nrc.nl.
  4. ‘Toegang via gezichtsherkenning in opmars in Nederland’, 15 oktober 2021, bnr.nl.
  5. AP: Pas op met camera’s met gezichtsherkenning, nieuwsbericht van 29 oktober 2020, autoriteitpersoonsgegevens.nl.
  6. ‘Gezichtsherkenning: op alle vlakken een hot topic’, 6 juli 2021, ictrecht.nl.
  7. ‘Wat is gezichtsherkenning? – Definitie en uitleg’, kaspersky.nl.
  8. J. van Essen, ‘Gezichtsherkenning: waar moet je op letten?’, 12 februari 2020, securitymanagement.nl.
  9. ‘Gezichtsherkenning: op alle vlakken een hot topic’, 6 juli 2021, ictrecht.nl.
  10. ‘Wat is gezichtsherkenning? – Definitie en uitleg’, kaspersky.nl.
  11. EDPB 29 januari 2020, Richtsnoeren 3/2019 inzake de verwerking van persoonsgegevens door middel van videoapparatuur.
  12. EDPB 29 januari 2020, Richtsnoeren 3/2019 inzake de verwerking van persoonsgegevens door middel van videoapparatuur, p. 6.
  13. Europese Commissie, Brussel 21 april 2021. Voorstel voor een verordening tot vaststelling van geharmoniseerde regels betreffende artificiële intelligentie (Wet op de Artificiële Intelligentie) en tot wijziging van bepaalde wetgevingshandelingen van de Unie.
  14. EDPB-EDPS, 18 June 2021. Joint Opinion 5/2021 on the proposal for a Regulation of the European Parliament and of the Council laying down harmonized rules on artificial intelligence (Artificial Intelligence Act).
Door  Reacties uitgeschakeld voor Gezichtsherkenning: efficiënte high-tech toepassing of het begin van een surveillancemaatschappij?